IX.

In der Voraussetzung, daß nicht allen Lesern die Textesworte der verschiedenen Kirchenmusiken, auf welche ich mich in meiner Auseinandersetzung beziehen muß, gegenwärtig und zur Hand sind, halte ich es zweckmäßig die wichtigsten derselben, wo es nöthig schien mit kurzen Erläuterungen, abdrucken zu lassen.


I. Messen.

1. Missa sollemnis1.


Kyrie eleison! Christe eleison! Kyrie eleison2!

Gloria in excelsis Deo Et in terra pax hominibus bonae voluntatis3! Laudamus te, Benedicimus te, Adoramus te, Glorificamus te, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine Deus, rex coelestis, Deus, pater omnipotens, Domine fili unigenite Jesu Christe! Domine Deus, agnus Dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis! Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram! Qui sedes ad [690] dexteram patris, miserere nobis! Quoniam tu solus sanctus, Tu solus altissimus Jesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria Dei patris. Amen4.


Credo in unum Deum, patrem omnipotentem, factorem coeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium;

Et in unum dominum Jesum Christum, filium Dei unigenitum Et ex patre natum ante omnia saecula, Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, Genitum non factum, consubstantialem patri per quem omnia facta sunt, Qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit de coelis Et incarnatus est de Spiritu sancto ex Maria virgine Et homo factus est, Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato passus et sepultus est, Et resurrexit tertia die secundum scripturas Et ascendit in coelum, sedet ad dexteram patris Et iterum venturus est cum gloria iudicare vivos et mortuos, cuius regni non erit finis;

Et in spiritum sanctum dominum et vivificantem, qui ex patre filioque procedit, Qui cum patre et filio simul adoratur et conglorificatur, qui locutus est per prophetas;

Et unam sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum Et exspecto resurrectionem mortuorum Et vitam venturi saeculi. Amen5.


Sanctus dominus deus Sabaoth! Pleni sunt coeli et terra gloria tua! Osanna in excelsis6!

[691] Benedictus qui venit in nomine domini! Osanna in excelsis7!


Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis! Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, Dona nobis pacem8!


2. Missa pro defunctis9.


Requiem aeternam dona eis Domine! Et lux perpetua luceat eis! Te decet hymnus, Deus, in Sion Et tibi reddetur votum in Ierusalem. Exaudi orationem meam, Ad te omnis caro veniet10. Requiem aeternam dona eis Domine! Et lux perpetua luceat eis11!

Kyrie eleison! Christe eleison! Kyrie eleison12!


Dies irae, dies illa

Solvet saeclum in favilla

teste David cum Sybilla.

Quantus tremor est futurus,

quando iudex est venturus,

cuncta stricte discussurus!

Tuba, mirum spargens sonum

per sepulchra regionum,

Mors stupebit et natura,

cum resurget creatura,

iudicanti responsura.

Liber scriptus proferetur,

in quo totum continetur,

unde mundus iudicetur.

quicquid latet apparebit,

nil inultum remanebit.

Quid sum miser tum dicturus,

quem patronum rogaturus,

cum vix iustus sit securus?

Rex tremendae maiestatis,

qui salvandos salvas gratis!

salva me, sons pietatis!

Recordare, Iesu pie,

quod sum causa tuae viae,

ne me perdas illa die!

Quaerens me sedisti lassus,

redemisti crucem passus;

tantus labor non sit cassus!

Iuste iudex ultionis,

donum fac remissionis,

ante diem rationis!

Ingemisco tamquam reus,

culpa rubet vultus meus,

supplicanti parce Deus!

Qui Mariam absolvisti

et latronem exaudisti,

[692] mihi quoque spem dedisti.

Preces meae non sunt dignae,

sed tu, bonus, fac benigne,

ne perenni cremer igne.

Inter oves locum praesta,

et ab hoedis tue sequestra,

statuens in parte dextra!

Confutatis maledictis,

flammis acribus addictis,

voca me cum benedictis!

Oro supplex et acclinis,

cor contritum quasi cinis;

gere curam mei finis!

Lacrimosa dies illa,

qua resurget ex favilla

iudicandus homo reus!


Huic ergo parce, Deus!

pie Jesu Domine,

dona eis requiem. Amen13.


Domine Jesu Christe, rex gloriae! libera animas omnium fidelium defunctorum de poenis inferni et de profundo lacu! Libera eas de ore leonis! ne absorbeat eas tartarus, ne cadant in obscurum; Sed signifer Sanctus Michael repraesentet eas in lucem sanctam, quam olim Abrahae promisisti et semini eius. Hostias et preces tibi, Domine, laudis offerimus; tu suscipe pro animabus illis, quarum hodie memoriam facimus. Quam olim Abrahae promisisti et semini eius14.


Sanctus Dominus Deus Sabaoth! Pleni sunt coeli et terra gloria tua! Osanna in excelsis!

Benedictus qui venit in nomine Domini! Osanna in excelsis!


Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona eis requiem! Lux aeterna luceat eis, Domine, cum sanctis tuis in aeternum, quia pius es!


II. Vesperae sollemnes de confessore15.

1. Psalm 109 [110].


1 Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum.

[693] 2 Virgam virtutis tuae emittet Dominus ex Sion, dominare in medio inimicorum tuorum.

3 Tecum principium in die virtutis tuae in splendoribus Sanctorum, ex utero ante luciferum genui te.

4 Iuravit Dominus et non poenitebit eum: Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech.

5 Dominus a dextris tuis confregit in die irae suae reges.

6 Iudicabit in nationibus, implebit ruinas, conquassabit capita in terra multorum.

7 De torrente in via bibet, propterea exaltabit caput.

Gloria patri et filio et spiritui sancto, sicut erat in principio et nunc et semper et in saecula saeculorum. Amen.


2. Psalm 110 [111].


1 Confitebor tibi Domine in toto corde meo in consilio iustorum et congregatione.

2 Magna opera Domini, exquisita in omnes voluntates eius.

3 Confessio et magnificentia opus eius, et iustitia eius manet in saeculum saeculi.

4 Memoriam fecit mirabilium suorum misericors et miserator Dominus, escam dedit timentibus se.

5 Memor erit in saeculum testamenti sui.

6 Virtutem operum suorum annuntiabit populo suo.

7 Ut det illis hereditatem gentium; opera manuum eius veritas et iudicium.

8 Fidelia omnia mandata eius, confirmata in saeculum saeculi, facta in veritate et aequitate.

9 Redemptionem misit populo suo, mandavit in aeternum testamentum suum. Sanctum et terribile nomen eius.

10 Initium sapientiae timor Domini, intellectus bonus omnibus facientibus eum, laudatio eius manet in saeculum saeculi.

Gloria patri et filio et spiritui sancto, sicut erat in principio et nunc et semper et in saecula saeculorum. Amen.

[694] 3. Psalm 111 [112].


1 Beatus vir, qui timet Dominum, in mandatis eius volet nimis.

2 Potens in terris erit semen eius, generatio rectorum benedicetur.

3 Gloria et divitiae in domo eius, et iustitia eius manet in saeculum saeculi.

4 Exortum est in tenebris lumen rectis, misericors et miserator et iustus.

5 Iucundus homo qui miseretur et commodat, disponet sermones suos in iudicio.

6 Quia in aeternum non commovebitur.

7 In memoria aeterna erit iustus, ab auditione mala non timebit. Paratum cor eius sperare in Domino.

8 Confirmatum est cor eius, non commovebitur donec despiciat inimicos suos.

9 Dispersit dedit pauperibus, iustitia eius manet in saeculum saeculi, cornu eius exaltabitur in gloria.

10 Peccator videbit et irascetur, dentibus suis fremet et tabescet, desiderium peccatorum peribit.

Gloria patri et filio et spiritui sancto, sicut erat in principio, et nunc et semper et in saecula saeculorum. Amen.

4. Psalm 112 [113].


1 Laudate pueri Dominum, laudate nomen Domini.

2 Sit nomen Domini benedictum ex hoc nunc et usque in saeculum.

3 A solis ortu usque ad occasum laudabile nomen Domini.

4 Excelsus super omnes gentes Dominus et super caelos gloria eius.

5 Quis sicut Dominus Deus noster, qui in altis habitat,

6 Et humilia respicit in coelo et in terra?

7 Suscitans a terra inopem et de stercore erigens pauperem,

8 Ut collocet eum cum principibus, cum principibus populi sui,

9 Qui habitare facit sterilem in domo, matrem filiorum laetantem?

Gloria patri et filio et spiritui sancto, sicut erat in principio, et nunc et semper et in saecula saeculorum. Amen.


[695] 5. Psalm 116 [117].


1 Laudate Dominum omnes gentes, laudate eum omnes populi.

2 Quoniam confirmata est super nos misericordia eius, et veritas Domini manet in aeternum.

Gloria patri et filio et spiritui sancto, sicut erat in principio, et nunc et semper et in saecula saeculorum. Amen.


6. Evang. Luc. 1, 46–5516.


46 Magnificat anima mea Dominium.

47 Et exultavit spiritus meus in Deo salutari meo.

48 Quia respexit humilitatem ancillae suae; ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes.

49 Quia fecit mihi magna qui potens est et sanctum nomen eius.

50 Et misericordia eius a progenie in progenies timentibus eum.

51 Fecit potentiam in brachio suo, dispersit superbos mente cordis sui.

52 Deposuit potentes de sede et exaltavit humiles.

53 Esurientes implevit bonis et divites dimisit inanes.

54 Suscepit Israel puerum suum, recordatus misericordiae suae,

55 Sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini eius in saecula.

Gloria patri et filio et spiritui sancto, sicut erat in principio, et nunc et semper et in saecula saeculorum. Amen17.


III. Litaneien18.

1. Litaniae Lauretanae de Beata Virgine19.


Kyrie eleison! Christe eleison! Kyrie eleison! Christe audi nos! Christe exaudi nos! Pater de coelis Deus miserere nobis![696] Fili redemptor mundi Deus miserere nobis! Spiritus sancte Deus, miserere nobis! Sancta Trinitas unus Deus, miserere nobis!

Sancta Maria ora pro nobis! Sancta Dei genitrix, Sancta Virgo Virginum, Mater Christi, Mater divinae gratiae, Mater purissima, Mater castissima, Mater inviolata, Mater intemerata, Mater amabilis, Mater admirabilis, Mater Creatoris, Mater Salvatoris, Virgo prudentissima, Virgo veneranda, Virgo praedicanda, Virgo potens, Virgo clemens, Virgo fidelis, Speculum iustitiae, Sedes sapientiae, Causa nostrae laetitiae, Vas spirituale, Vas honorabile, Vas insigne devotionis, Rosa mystica, Turris Davidica, Turris eburnea, Domus aurea, Foederis arca, Janua coeli, Stella matutina, Refugium peccatorum, Consolatrix afflictorum, Auxilium christianorum, Regina Angelorum, Regina Patriarcharum, Regina Prophetarum, Regina Apostolorum, Regina Martyrum, Regina Confessorum, Regina Virginum, Regina sanctorum omniumora pro nobis20!


Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, parce nobis Domine!

Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, exaudi nos Domine!

Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis!


2. Litaniae de venerabili altaris sacramento21.


Kyrie eleison! Christe eleison! Kyrie eleison! Christe audi nos! Christe exaudi nos! Pater de coelis Deus miserere nobis! Fili redemptor mundi Deus miserere nobis! Spiritus sancte Deus miserere nobis! Sancta Trinitas unus Deus miserere nobis!

Panis vivus, qui de coelo descendisti, Deus absconditus et salvator, frumentum electorum, vinum germinans virgines, panis pinguis, deliciae regum, iuge sacrificium, oblatio munda, agnus absque macula, mensa purissima, angelorum esca, manna absconditum, memoria mirabilium Dei patris supersubstantialis, verbum caro factum habitans in nobis, hostia sancta, calix benedictionis, mysterium fidei, praecelsum et venerabile [697] sacramentum sacrificium omnium sanctissimum, vere propitiatorium pro vivis et defunctis, coeleste antidotum quo a peccatis praeservamur, stupendum supra omnia miracula, sacratissima dominicae passionis commemoratio, donum transscendens omnem plenitudinem, memoriale praecipuum divini amoris, divinae affluentia largitatis, sacrosanctum et augustissimum mysterium, pharmacum immortalitatis, tremendum ac vivificum sacramentum, panis omnipotentia verbi caro factus, incruentum sacrificium, cibus et conviva, dulcissimum convivium, cui assistunt angeli ministrantes, sacramentum pietatis, vinculum caritatis, offerens et oblatio, spiritualis dulcedo in proprio fonte degustata, refectio animarum sanctarum, viaticum in domino morientium, pignus futurae gloriae – miserere nobis!


Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, parce nobis Domine!

Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, exaudi nos Domine!

Agnus Dei, qui tollis pecca ta mundi, miserere nobis!


IV. Hymnen, Motetten u. ähnl.

122.


Regina Coeli laetare, Alleluja!

quia quem meruisti portare, Alleluja!

surrexit sicut dixit, Alleluja!

Ora pro nobis Deum! Alleluja!


2.


Alma redemptoris mater, quae pervia coeli

porta manes et stella maris, succurre cadenti

surgere qui curat populo, tu quae genuisti

natura mirante, tuum sanctum genitorem,

virgo prius ac posterius, Gabrielis ab ore

sumens illud ave, peccatorum miserere.


323.


Sancta Maria, Mater Dei, ego omnia tibi debeo, sed ab hac hora singulariter me tuis servitiis devoveo, te patronam, te [698] sospitatricem eligo. Tuus honor et cultus aeternum mihi cordi fuerit, quem ego nunquam deseram neque ab aliis mihi subditis verbo factoque violari patiar. Sancta Maria, tu pia me pedibus tuis advolutum recipe, in vita protege, in mortis discrimine defende. Amen.


4.24


Ave verum corpus natum

de Maria virgine,

vere passum immolatum

in cruce pro homine.

Cuius latus perforatum

unda fluxit et sanguine,

esto nobis praegustatum

in mortis examine!


525.


Introibo domum tuam, Domine, in holocaustis, reddam tibi vota, quae distinxerunt labia mea26.


6.27


Benedictus sit Deus pater, unigenitusque Dei filius, sanctus quoque spiritus, quia fecit nobiscum misericordiam suam.


7.


Jubilate Deo omnis terra, psalmum dicite nomini eius, date gloriam laudi eius28.


829.


Inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne Baptista30. qui viam domino praeparavit in Eremo. Ecce agnus Dei qui tollit peccata mundi31.


9.


Quis te comprehendat, altissime, qui eras, qui es et qui eris! Me quam felicem, qui te meum esse patrem corde credere [699] et te appellare possum! Cherubim, Seraphim, omnes chori angelorum hymnum laeti cantate patri optimo! hymnum nostrum vestro coniungimus.


10.


Exultate, iubilate,

o vos animae beatae

dulcia cantica canendo!

cantui vestro respondendo

psallant aethera cum me!


Rec. Fulget amica dies, iam fugere et nubila et procellae; exortus est iustis inexspectata quies. Undique obscura regnabat nox, surgite tandem laeti, qui timuistis adhuc, et iucundi Aurorae fortunatae frondes dextera plena et lilia date.


Tu virginum corona,

tu nobis pacem dona,

tu consolare affectus,

unde suspirat cor.

Alleluja!


1132.


Rec. Ergo interest, an quis male vivat an bene? fidelis anima, cogita vias tuas, facileque quis tibi sit videbis exitum. Est aliquid, iram promeruisse an gratiam!


Aria.


Quaere superna,

fuge terrena,

non cura reliqua,

nil enim sunt.

Hoc dabit gaudia,

mortis solatia

in coelis praemia

quae sunt aeterna.


Fußnoten

1 Das feierliche Hochamt ist mit Musik begleitet, deren die Lesemesse entbehrt. Der Figuralgesang des Chors tritt aber nur an gewissen Stellen der feierlichen Handlung ein; die übrigen Gebete spricht oder singt der Priester am Altar, während der Function. In die sogenannte musikalische Messe sind nur diejenigen Abschnitte aufgenommen, welche zu allen Zeiten denselben Text haben.


2 Dem Kyrie geht der Introitus voran, während der Priester die Kirche betritt und die Gebete an den Stufen des Altars spricht; der Text desselben ist wechselnd nach den verschiedenen Festzeiten. Darauf folgt das Kyrie und sobald es beendigt ist, stimmt der Priester das Gloria an.


3 Evang. Luc. 2, 14.


4 Nach dem Gloria werden vom Priester die Gebete (Orationes) und die Epistola gelesen, auf welche das vom Chor gesungene Graduale folgt, ein kurzer Satz, dessen Text je nach der Festzeit bestimmt wird; nach diesem wird das Evangelium gelesen und dann folgt das Credo, (das Nicenische Glaubensbekenntniß), welches der Priester intonirt.


5 Nach dem Credo folgt das Offertorium, ebenfalls ein meistens nicht sehr ausgeführtes Musikstück auf einen Text, welcher dem Fest gemäß ausgewählt wird. Während dem wird unter den entsprechenden Gebeten vom Priester die Hostie geopfert, Wein und Wasser gemischt, der Kelch geopfert, die Opfergaben, der Altar und der Priester geräuchert, und die Handwaschung vorgenommen. Hierauf erfolgt das Lesen derPraefatio, welche das Sanctus einleitet.


6 Nach dem Sanctus erfolgt unter den entsprechenden Gebeten die Wandlung und Aufhebung des Sacraments unter stillem Gebet. Dann pflegt das Benedictus einzutreten, während der Priester Gebete für sich spricht, bis zum Pater noster, das er laut singt. Nach der Zertheilung der Hostie folgt das Agnus dei.


7 Evang. Matth. 21, 9. Marc. 11, 9f. Luc. 19, 38.


8 Hierauf folgt die Communion, deren Text wiederum wechselnd ist, und nach verschiedenen Gebeten dasIte missa est.


9 Die Todtenmesse zeigt in den Ceremonien und Gebeten verschiedene Modificationen vom Hochamt.


10 Psalm 64 [65], 1. 2.


11 Bis hieher geht der Introitus, der beim Requiem stets derselbe ist.


12 In der Todtenmesse ist kein Gloria, sondern es folgt nach dem Kyrie sogleich das Lesen des Gebets und der Epistel. Dem Graduale und Tractus schließt sich dann die berühmte Sequenz Dies irae von Thomas von Celano (um 1250) an. Die Uebersetzung von Schlegel findet sich in seinen Werken III S. 191ff.


13 Hierauf erfolgt die Lesung des Evangeliums und, da in der Todtenmesse das Credo nicht vorkommt, sogleich das Offertorium Domine Jesu Christe u.s.w., das hier nicht geändert wird.


14 Nach dem Offertorium nimmt die Messe ihren regelmäßigen Verlauf, in welcher das Sanctus, Benedictus und Agnus Dei ihre Stelle einnehmen. Während der Communion wird Lux aeterna gesungen.


15 Die Vesper (das Abendgebet) wurde ursprünglich um Sonnenuntergang abgehalten, schon seit früher Zeit aber am Nachmittag. Nach den Gebeten Pater noster, Ave Maria, Deus in adiutorium folgen fünf Psalmen, deren Wahl durch den Charakter der Feier bestimmt ist. Der Zusatz de confessore zeigt an daß diese Vesper für die Feier eines Heiligen bestimmt ist, der als Bekenner (confessor) verehrt wird. Jeder Psalm wird mit der Dorologie beschlossen. Nach jedem Psalm folgt die Antiphonie.


16 Nach Beendigung der Psalmen wird ein Capitel mit den dazu gehörigen Versen gesprochen, hierauf folgt ein Hymnus und, durch eine Antiphonie eingeleitet das Magnificat.


17 Zum Schluß werden mehrere Orationen gebetet.


18 Litaneien sind abwechselnde Bittgebete, bei welchen einer vorbetet, und die anderen mit der Bittformel (ora pro nobis, miserere nobis) antworten; sie werden nur beim Nachmittagsgottesdienst angewendet.


19 Die lauretanische Litanei wird an Marienfesten gesungen, sie hat ihren Namen von der Marienkapelle zu Loretto, weil die dort angebrachten allegorischen Inschriften und Gemälde in den Worten der Litanei ausgedrückt sind.


20 Ora pro nobis oder miserere nobis wird nach jeder einzelnen Anrufung wiederholt; bei der musikalischen Ausführung wird es damit nicht strict gehalten.


21 Diese Litanei wird bei der Ausstellung des Sacraments gesungen.


22 Nach dem Completorium, dem Gottesdienst der siebenten und letzten priesterlichen Tageszeit, wird von Ostern bis zum Sonntag Trinitatis als Antiphon das Regina coeli und vom ersten Adventssonntag bis zum Fest der Reinigung Mariä das Alma redemptoris mater gesungen.


23 Das Wahlgebet der Marianischen Brüderschaft. Wolfgang erkundigt sich von Bologna aus (3. Sept. 1770 Beil. V, 25), in welchen Brüderschaften er sei; vielleicht gab seine Theilnahme an dieser Brüderschaft Veranlassung zu der Composition.


24 Diese Verse werden als Segen beim Frohnleichnamsfest gesungen.


25 5–9 sind als Offertorium componirt.


26 Psalm 65 [66], 13f.


27 Offertorium der Missa de Trinitate.


28 Psalm 65 [66], 1.


29 Offertorium zum Feste Johannis des Täufers.


30 Evang. Matth. 11, 11.


31 Evang. Johann. 1, 29.


32 Scheint einem Oratorium angehörig, s. Beil. VIII, 40a.


Quelle:
Jahn, Otto: W.A. Mozart. Band 1, Leipzig: Breitkopf und Härtel, 1856, S. 1.
Lizenz:
Kategorien:

Buchempfehlung

Meyer, Conrad Ferdinand

Gustav Adolfs Page

Gustav Adolfs Page

Im Dreißigjährigen Krieg bejubeln die deutschen Protestanten den Schwedenkönig Gustav Adolf. Leubelfing schwärmt geradezu für ihn und schafft es endlich, als Page in seine persönlichen Dienste zu treten. Was niemand ahnt: sie ist ein Mädchen.

42 Seiten, 3.80 Euro

Im Buch blättern
Ansehen bei Amazon

Buchempfehlung

Romantische Geschichten II. Zehn Erzählungen

Romantische Geschichten II. Zehn Erzählungen

Romantik! Das ist auch – aber eben nicht nur – eine Epoche. Wenn wir heute etwas romantisch finden oder nennen, schwingt darin die Sehnsucht und die Leidenschaft der jungen Autoren, die seit dem Ausklang des 18. Jahrhundert ihre Gefühlswelt gegen die von der Aufklärung geforderte Vernunft verteidigt haben. So sind vor 200 Jahren wundervolle Erzählungen entstanden. Sie handeln von der Suche nach einer verlorengegangenen Welt des Wunderbaren, sind melancholisch oder mythisch oder märchenhaft, jedenfalls aber romantisch - damals wie heute. Michael Holzinger hat für den zweiten Band eine weitere Sammlung von zehn romantischen Meistererzählungen zusammengestellt.

428 Seiten, 16.80 Euro

Ansehen bei Amazon